Jesus Obrero BHI, Gasteiz: Boz gora irakurtzen eta deklamatzen
Hiztegiaren definizioari jarraituz, deklamazioa zera da: erretorikaren artea lantzeko idatzitako edo esandako esaldia. Eta erretorika, berriz, honako hau: ongi hitz egiteko edo idazteko artea, eta erregela eta prozedura multzoa. Abelino Barriola deklamazio sariak bilatzen duenak ildo horrixe jarraitzen dio: ikasleei euskaraz behar den erraztasunez, ebakera zuzenez, eta doinuera egokiz irakurtzen irakasteko ahaleginei garrantzi handiagoa ematea, eta ereduak plazaratzea. Horregatik, urtero lehiaketa bat antolatzen da.
Lehiaketaren bitartez, bada, ikasleei irakurmena lantzen eta testu idatziak ahoz adierazten erakutsi nahi zaie. Horretarako, jakina, irakasleen zeregina funtsezkoa da; hau da, garrantzi handia du irakasleek haurrek irakurtzeari zenbateko arreta eskaintzen dioten eta zer-nolako irakasbideez baliatzen diren. Horregatik, lehiaketak biak saritzen ditu: ikasle taldeak eta irakasleak. Ikasleek hiruzpalau eguneko bidaia egiten dute Ipar Euskal Herrira eta Nafarroara, eta irakasleek, berriz, astebeteko bidaia: euskaldunok bezala bere hizkuntza indarberritzen saiatzen ari den edo ahozkotasunean ibilbide luzea egin duen herrialde batera.
Lehiaketan ikasgelek hartzen dute parte, ez banako ikasleek. Ongien irakurtzen edo deklamatzen dakiten ikasle taldeak saritzen dira. Eta ikasleen mailaren eta adinaren arabera, zazpi multzo bereizten dira.
Ikasturtearen lehen eta bigarren hiruhilekoan landu ohi dute ikastetxeetan irakurmena eta deklamazioa. Hasteko, derrigorrezko testu bat izan ohi dute irakurtzeko, antzerki zati bat. Pertsonaia adina ikaslek hartu behar du parte. Gero, taldeak berak aukeratutako hitz lauzko bi irakurgai landu behar dituzte, beste bi ikaslek deklamatzeko. Eta, azkenik, taldeak berak aukeratutako bi olerki, beste bi ikaslek irakurtzeko.
Hori dena landu ondoren, ikastaldeak grabazio bat egiten du, eta hori da lehiaketara bidaltzen dena. Gero, aurkeztutako ahots hoberenekin CD bat argitaratzen da, ahalik eta zabalkunde handiena emateko eta, eredu gisa, ikastetxeetara bidaltzeko.
Deklamazio maila neurtzeko irizpideak
Irakurmen edo deklamazio maila hoberena neurtzeko honako irizpide hauek hartzen dira kontuan:
- Abiadura handiegia saihestu egin behar da. Testuaren ezaugarriei lotuta erabaki behar da mantsoago edo bizkorrago irakurri. Alegia, alboratu egin behar da zenbat eta arinago irakurri orduan eta hobe delako ustea.
- Irakurtzen arituko ez balira bezala irakurtzen saiatu behar dute ikasleek: sinesgarritasuna, testua sentitzea, testua irakurtzen gozatzea…
- Isiluneak egin behar dira. Isiluneak testuak eskatu ahala eta behar den bezala egiteak asko hobetzen du arreta.
- Euskararen fonetika legeak eta ebakera arauak ahalik eta ongien errespetatu behar dira, erdal erreferentziak ahal den neurrian ezabatuz. Besteak beste, “yeismoari” aurre egin nahi zaio, eta tz/ts/tx fonemen ebakera zuzena berariaz zaindu nahi da.
- Erdal doinuari eta, batez ere, haren eraginez azentuak azkenaurreko silaban jartzeko joerari itzuri egiten saiatu behar da.
- Euskararen doinuera egokia, berdin du euskara batuan edo euskalkiren batean idatzitako testua irakurri, bereziki zaindu behar da: aho hizkuntzaren mintzamolde jatorra da eredu (ez zen = etzen). Euskal hiztun onen ohiko erabilerari egin behar zaio kasu.
- Naturaltasunaren eta kasuan kasuko testuaren arabera, aintzat hartzekoak dira orobat enfasia eta indarra. Galdera markak normalean ez dira behetik gorako doinuan amaitzen. Harriduretan ere joera artifizialak saihestu egin behar dira.
Gasteizko Jesus Obreroko esperientzia
Gasteizko Jesus Obreroko BHIko Jose Ramon Iñarga irakasleak urtero animatzen du talderen bat lehiaketan parte hartzera. Gasteizko ingurune sozio-linguistikoa ez da egokiena euskara asko entzuteko, eta horregatik iruditzen zaio garrantzitsua eskolan deklamazioa lantzea.
Iazko ikasturtean DBHko 2. mailako ikasleak animatu ziren. DBHko 2. mailan euskara lantegirik ez dute; bai ordea, DBHko 1. mailan. Halere, aurreko ikasturteko esperientzia gustatu, eta 14-15 ikasle animatu ziren ordutegitik at deklamazioa lantzera. Batzuek irakurri zuten; antzerkia, ipuina edota olerkia; beste batzuek efektuak egin… bakoitzaren interesen, gustuen eta nortasunaren arabera. Hau da, ahots goxoko pertsonaia batentzat ahots goxodun ikaslea aukeratu zuten, aiurria behar bazen aiurri biziko norbait…
Irakasleak ahotsa noiz igo behar duten, nola ahoskatu behar duten, indar gehiago non jarri eta abar erakusten die. Aholkuak ematen dizkie: mantso irakurtzeko, ez ahazteko ondo ulertu behar dela, doinua emateko… “Hemen, Araban, zaila egiten zaigu besteak beste, tz ahoskatzea, beste leku batzuetan ez bezala, hemen bereziki landu behar dira. Gernikan edo Markinan, esate baterako, beti euskaraz hitz egiten dute, eta ahoskera lantzea errazago egiten zaie”, dio Jose Ramon Iñarga irakasleak.
Irakasleari ahalegin berezia eskatzen dio, baina argi dauka ikasleentzat komenigarria denez, landu egin behar dela. “Gero eta gutxiago irakurtzen da eta, nire ustez, oso garrantzitsua da ongi irakurtzea. Askotan oso azkar irakurtzen dute eta ez dira jabetzen irakurri dutenaz. Gainera, irakurtzen duguna, ez dugu boz gora irakurtzen. Ez dugu ez gure ahotsa ez besteena entzuten, eta hori ere oso interesgarria da, bai euskara ikasteko, bai hobeto ulertzeko”.
Ikasleen zailtasunak
Oihane Torres eta Lorena Hernandez ikasleak gustura aritu ziren iaz, bai testuak lantzen, bai grabaketa egiten. Oihaneren hitzetan, zailena da zein tonu jarri behar den gogoratzea. “Testuan apuntatzen dugu, baina halere… Gainera, grabazioan urduritu egiten gara, eta ez gara gogoratzen”. “Horrez gain, urduritasuna dela-eta, abiadura hartu ohi dugu, eta ez komarik, ez punturik ez dugu egiten”, dio Lorenak. “Puntua baldin badago atsedena hartu behar da, ez dago arazorik bi edo hiru segundo gelditzeko. Baina…”. “Eta doinuera. Horrekin izaten ditugu komeriak. Pertsonaia haserre baldin badago, hori adierazi egin behar da, eta batzuetan zaila izaten da paperean sartzea”, dio Oihanek.
Ipuina, antzerkia edo olerkia izan, irakurketa aldatu egiten da. “Olerkia norberak irakurri behar du; antzerkia, berriz, taldean”, dio Lorenak. “Olerkia oso poliki irakurri behar da, oso lasai, entzuten duenak erlaxatu egin behar du. Antzerkian, aldiz, ez; adi egon behar da, zer gertatzen den jakiteko. Ipuinarekin hainbat ahots egin behar ditu bakoitzak, banaka egiten baita”.
Aukera bakoitzak bere berezitasunak ditu, bakoitzak bere jokoa ematen du. Eta hor dago gakoa: jolas hori bilatzean. Jesus Obrero ikastetxeko ikasle horiek aurkitu dute.
