Botere publikoek gure lanbidearendako erakusten duten mesprezuak mintzen gaitu, baina oroz gainetik, ageri-agerian uzten du Hezkuntza Sailaren politikarik eza, xederik eza, ikastegietan liburutegiak eta dokumentuekiko jarduerak behar bezala garatzeko ikas-prozesuan.

Gure samina gaindituz eta gure ikuspegi profesionala ekarriz, gure txostena eskaini nahi dugu ondoko orrialdeetan, ikasle eta irakasleen onerako gerta dadin, administrazioko eta ikastegietako zuzendariei lagungarri izan dakien, benetako liburutegia, informazio eta dokumentazio zerbitzua eskainiko dituen ikastegi proiektuak bideratzeko orduan!

Txosten honek Bigarren Hezkuntzako ikastegiak baizik ez ditu aipatzen, baina erran gabe doa hemen aholkatzen eta aldarrikatzen diren norabideak eta eginbeharrak, egokituz, Lehen Hezkuntzako eskoletan ere aplika daitezkeela.



Nolako liburutegia

Ikastegian gune garrantzitsua ukanen duen liburutegia

Gaur egun, ikastegi batean liburutegia badelarik, gela bat da, gehienetan zokoratua eta tokian tokiko ahalen arabera, guti edo aski, liburuz hornitua. Gela horren erabilera, borondate oneko irakasleen interesen araberakoa da.

Eraiki nahi dugun liburutegia Bigarren Hezkuntzako ikastegi orotan muntatu behar da eta ahal den guzietan ikastegiaren erdigunean kokatu. Alabaina, toki hori ikastegiko partaide guzien zerbitzurako izanen da. Ikasle, irakasle eta baita administrazio langileek ere, norberak behar duen informazioa, egokia eta sailkatua atzemanen dute bertan.



Hezkuntza egitasmoaren barne eta ardatz

Irakaskuntzaren planteamendu pedagogikoa berritzen ari da, ikasleek ez dute soilik irakasleen jakintza iturritik edan behar, ikasketen edukia bezain garrantzitsua da gaiaz jabetzeko erabiltzen den moldea. Beste era batez erranik: irakaslea lagun eta gidari, ikasleek berek urratu behar lukete jakintzaren jabetzeko bidea, norberak bere jakintza eraiki behar luke.

Ildo horri jarraituz, gaietan (Historia, Geografia, Zientzia, Hizkuntza...) premiatsua da ikasleak jakin dezan informazio edo dokumentu bat bilatzen, aurkitzen, hautatzen eta erabiltzen. Gaitasun horiek ez dira bistakoak, lantze eta aritzearen bortxaz erdiesten dira. Gaietako ordutegietan astero, talde txikitan, ekitaldi batzuk eginen dira horretarako antolatu eta behar bezala hornitu liburutegian.



Liburutegia baino Dokumentazio eta Informazio Zentroa (gune eta euskarri anitzekoa)

Goiko lerroetan aipatu liburutegia ikastegiko partaide ezberdinei irekia izanen zaie (ikasle, irakasle, administrazio langile) eta zeregin franko bete beharko ditu. Horretarako gela handia erabiliko da, eta ahal den heinean, guneka antolatzeko eran, ekitaldi bakoitzak bere tokia ukan dezan.

Besteak beste, ondoko hauek aipatuko ditugu:

- Apal batzuk mailegatuko diren liburuekin (elaberri, olerki, antzerki eta beste).

- Jakintza arloko liburuak (CDU edo Dewey sailkapen hamartarrean sailkatuak) eta erabilienak (hiztegi, entziklopedia, gramatika, eskuliburu...) beste gune batean, mahai batzuen inguruan, talde txikika, dokumentalista edota irakaslearekin bertan lan egiteko.

- Prentsa eta aldizkarien gunea.

- Toki goxo bat (sofa bat edo bi) bertan irakurtzeko.

- Ikastegi eta Hezkuntza saileko legediari buruzko gunea.

- Informazio panelak (horietan ikastegiari buruzko informazioa agertuko da, baita eskualdeari buruzkoak, ekitaldi kulturalak, ikastaldiak eta beste).

- Artxibategia, iragan urteetako dokumentuak kontserbatzen dituena, sailkatuak, eskaeraren arabera erraz eskuratzeko eran.

- Ordenagailuak, erabiltzaileek liburutegiko fondoa kontsultatzeko eta ikertzeko.

- Euskarri ezberdinetako dokumentuak: mapak, irudiak, diapositibak, kasetak, diskak, CD-ROMak...

- Internetean konektatzeko postu bat ikasleek eta irakasleek informazioa liburutegitik kanpoko datu baseetan bilatzen ikas dezaten.

Liburu biltegi, mediateka, informazio bulego, ikasgela, hori dena eta gehiago ere izango da ikastegiko liburutegia. Errealitate hau kontuan harturik eta beste eskualde batzuetan nagusitzen ari den terminoa hautatuz, Informazio eta Dokumentazio Zentroa deitzea proposatuko genuke.



Nolako langilea

Kudeatzaile gaitua

Zentroak emanen dituen zerbitzuak ikusirik, ez da dudarik horren arduradunari prestaketa edo moldaketa egokia eskaini beharko zaiola. Hark, Zentroaren muntatzeko nahia eta kemena erakusteaz gain, zinezko gaitasunak beharko ditu kudeaketan eta animazioan. Liburuzaina baino, irakasle-dokumentalista bezala definituko da.



Pedagogoa eta animatzailea

Ikasle eta irakasleekin arituko denez gehienik, pedagogian ezagutza bereziak eskatuko zaizkio dokumentalistari, eta baita mailaka, irakasten diren gaietako programen edukiez jabetzea. Jardunaldi pedagogikoak (Zentroaren erabilpena, dokumentuen bilaketa, dokumentuekin lan egitea, bildu informazioarekin produkzio baten egitea...) talde txikika eginen dira gaiko irakaslearekin partzuergoan eta dokumentalistaren ardurapean.

Zentroak, ikasleen autonomia eta gaien arteko elkarlangintza baimenduko ditu egitasmo batzuk bideratuz eta ondoko urratsak jarraikiz:

- Ikasle eta irakasleen artean gai baten hautaketa.

- Dokumentuen bilaketa euskarri ezberdinetan.

- Produktu baten gauzatzea eta honen aurkezpena klasean, ikastegian edo publiko zabalago baten aitzinean.

Dokumentalistak kulturgintza (irakurketa txapelketa, ipuin lehiaketa, prentsa astea...) bideratuko du ikastegi osoan tokiko posibilitateen arabera, inguruko beste partaideekin (Udal Liburutegia, eskualdeko elkarteak, enpresak, instituzioak...).



Bibliotekonomian teknikaria

Goian aipatu lan ugarien betetzeko, Zentroaren kudeaketa teknikoa, fondoaren berritzea eta aberastea badaezpadako ekintzak dira, gaitasun profesionalak edo formakuntza berezia eskatzen dituztenak. Hala nola, dokumentalistaren zereginetan sartuko dira besteak beste dokumentuen katalogatzea, azterketa dokumentala, apaletako sailkapena, maileguen kudeaketa, informazioen aurkezpena eta banaketa. Lan horiek guztiak dokumentazio munduan egiten diren eredu beretan eginen dira (AFNOR eta UNIMARC katalogatzeko, Dewey edo CDU sailkatzeko) ikasleek eskolan ikasitakoa kanpoan ere balia dezaten (Udal Liburutegian, Unibertsitateko liburutegian edo beste liburutegietan).



Teknologia berrietan aditua

Gaurko egunean papera dokumentua gordetzeko euskarri bat besterik ez da beste anitzen artean. Horregatik, Zentroak euskarri berriak (ikus-entzunezkoak eta digitalak) bereganatu beharko ditu. Irakasleak eta ikasleak horiez baliatzen trebatu beharko dira eta beren burua prestatuko duten heinean, dokumentalista izanen da baliabide horien erakuslea.

Bestalde, informazio arloan gertatzen diren aldaketak ikusirik, Zentroa ezin daiteke luzaz bere fondo propioan muga. Interneten bidez mundu zabaleko informazio iturriei ireki behar die atea. Halaber, informazio harreman eskema berrian, informazio igorle ere bihur daiteke laster batean.



Hizkuntz eskakizuna ikastegiaren euskalduntze mailaren araberakoa, eta ahal bada aitzinatuagoa

Definitu den bezala, Zentroa ikastegiaren barne bizitzaren gune garrantzitsuenetariko bat da, eta neurri berean kanpoarekiko harremanetan ikastegiaren promozionerako tresna. Horrela delarik, ez luke zentzurik hizkuntz arloan desfasean agertzea eta Zentroko langilea haren hizkuntz gaitasun ezean aukeratzea. Euskaldun, euskaldundu eta euskalduntzen ari diren Zentroetan bistan da dokumentalistak euskalduna izan beharko duela eta sarraraziko dituen dokumentuak ahal bezainbat euskarazkoak izanen direla. Oraino erdaraz ari diren ikastegietan, aldiz, erdaldun bat har daiteke, baina konpromisu batekin: ikastegiak euskalduntzeko bidea jarraituko duelarik, hura ez dela azkena izanen.



Mugaz haraindian, frantses ereduan eman diren urratsak

"Centre de Documentation et d´information" edo CDI deitutakoen historia laburra

Mendearen erdialdera arte, Bigarren Hezkuntzako ikastegietan, tokika eta gehienetan ikastegi handietan baizik, bi dokumentazio zerbitzu baziren:

- Bata ikasleen zerbitzurako: klaseko liburutegi txikiak (eleberri eta beste liburuak Letrako klaseetan, liburu espezializatuak Zientzia eta Historia-Geografia klaseetan).

- Bestea irakasleendako gaietako oinarrizko dokumentazioa, eskuliburuak eta ikus-entzunezko dokumentuak biltzen zituena.

Bata zein bestearen ardura, borondate oneko irakasleek egiten zuten eta diru abalen arabera berritzen eta aberasten.

1974an Hezkuntza Ministeritzak deliberatu zuen Informazio eta Dokumentazio Zentroak izan behar zirela Bigarren Hezkuntzako ikastegi guzietan. Ikasle eta irakasleen dokumentu zerbitzuak eta liburutegiak batu ziren gune berean, eta dokumentuak ez ezik, informazioak ere atzematen ziren bertan. Zentro horien kudeatzeko, irakasle tituludunak kontratatu ziren eta dokumentalista postuetan eman, oinarrizko formakuntza ikastaroa jarraitu ondoren.

1989an dokumentazio CAPESa sortzen da. Irakaskuntzan aritzeko ziurtagiri honek Dokumentazioa, Historia, Matematika, Biologia edo beste gaien heinean ematen du. Ordutik hona CDIko postuen jabe izateko dokumentalistek CAPESdunak izan behar dute. CDIa ikastegiaren barne da osoki eta dokumentalista irakaslerian integratua.



Gaur egungo CDI eta dokumentalisten misioak

Bigarren Hezkuntzako ikastegi guziak behartuak dira CDI baten irekitzeaz eta diplomadun dokumentalista baten hartzea. Azken honi dokumentazioan irakasle titulua eta estatusa ezagutzen zaizkio. Honen lanak definituak dira lau ardatzetan:

- Irakasle gisa, ikasleei dokumentuen ikerketetan moldakuntza eskaintzea.

- Ikastegiaren ekimen pedagogikoan parte hartzea.

- Ikastegiari laguntzea kanpoko harremanetan.

- Informazio eta Dokumentazio multimedia zentroaren kudeatzea.



Hizkuntza, aldiz, beti arazo

Hizkuntza mailan, aldiz, Frantses Errepublikak ezagutu gabe ditu oraino bere lurraldean dauzkan hizkuntza gutituak. CDIetan ez da nehongo obligazionerik dokumentuak tokiko hizkuntzaz edukitzeko, eta are gutiago dokumentalista eskualdeko hiztuna izaiteko.



Mugaz haraindian, euskal eskola eta eskola elebidunetan egiten dena

Seaska federakuntzako ikastegietan

Lehen Mailako ikastolei jarraipena emanez, Seaskak eraiki Bigarren Hezkuntzako Xalbador kolegioak badauka bere Informazio eta Dokumentazio Zentroa, eta frantses estatuko Hezkuntza Nazionalak ordaintzen du dokumentalistaren postua denbora osoz. Beste bi ikastegietan, aldiz, Bernat Etxepare lizeoan (DBHO eta Batxilegoa) eta Larzabal kolegioan (DBH), Informazio eta Dokumentazio Zentroak eraiki gabe dira oraino eta dokumentazio bilketa eta zerbitzua, pedagogia taldeko langile batek bere gain hartzen du arduraldi mugatu batez. Ikastegi horien garapenean pentsatua da laster batean (datorren ikasturterako agian) Zentroaren muntatzea bietan eta dokumentalista bana hartzea arduraldi osoz.

Dokumentalista eta Zentro horien zereginak eta betekizunak 1. eta 2. puntuetan aipatu ildoan kokatzen dira osoki. Hizkuntzari begira (klasean bezala funtsean), nahiz eta dokumentu franko erdarazkoak diren, lehentasuna ematen zaio beti euskarazkoen biltzeari eta Zentroko ekitaldi guziak euskara hutsez egiten dira.



Beste ikastegietan

Sare publikoak eta sare pribatuak muntatu klase elebidunak (B eredukoak), ikastegi frantsesetan txertatuak dira. Ikastegi horietako CDIetan euskarazko dokumentuak tokiko dokumentalista eta zuzendaritzaren arabera sartzen dira. Euskarazko dokumentazio eskasaren parte batean betetzeko, duela hiru urte, Hezkuntza Nazionalak publikoko ikastegi bakoitzari diru kopuru bat eskaini zion, lekuko euskara irakasleak hutsunea bete dezan. Sare pribatukoek ere aurten zerbait ukan dute.

Bertzalde, dokumentalistaren hizkuntz gaitasun eskasez, CDIko ekintza nagusiak erdaraz egiten dira, euskara irakasleak bete behar dituelarik animazio hutsuneak eta baita laguntza ekarri ere dokumentazioaren osatzeko orduan.



Ikas Euskal Pedagogia Zerbitzua, Joana Albret Mintegia

Euskaraz funtzionatzeko zentro batek dokumentalista euskalduna eta ahal bezainbat euskarazko dokumentuak behar ditu. Frantses Estatuko Hezkuntza Nazionalak ez du ez bata ez bestea eskaintzen. Eskasia horri erantzuteko sortu da IKAS Euskal Pedagogia Zerbitzua. Honek informazioa eta euskarazko dokumentuak eskaintzen dizkie irakasle eta CDIetako dokumentalistei. Euskarri ezberdineko laguntzaren biltzeaz eta eskaintzeaz gain, IKASek euskal materialaren sortzea ere bere gain hartzen du.

Bestalde, zentroaren kudeatzeko tresna bereziak behar dira: dokumentuen katalogatzeko hiztegi berezitua, ikerketen egiteko thesaurusa, maileguen egiteko logiziela... Ezinbesteko tresna horien euskaratzen entseatzen dira Ikas eta Xalbador Kolegioa. Baina maila horretan urrats garrantzitsuak emanen dira instituzioek dokumentazio eta bibliotekonomia gaia behar bezala jorratuko dutelarik, ahalbide egokienak eskainiz. Horien eskatzeko, aldarrikatzeko sortu da Joana Albret Mintegia. Eskakizun hutsean gelditu ordez, anartean, Mintegiak biltzen dituen zazpi probintzietako dokumentalistak lan praktikoari lotu zaizkio, euskaraz katalogatzeko tresnak sortzen, beharrak agertzen, proposamenak egiten, besteen artean, txosten hau lekuko.



Ondorioa

Egitasmo horren betetzeko botere publikoek beren jarrera aldatu beharko lukete. Diseinatu gabeko liburutegia, gaur egungo irakaskuntzari egokitu ez diren pertsonentzat pentsatua, guztiz baztertu beharko lukete eta haren ordez, profesional batek kudeatuko duen ikasle eta irakasleendako benetako Informazio eta Dokumentazio Zentroa eskaini. Txosten horrekin konbentzitzen baditugu, gure helburua erdietsiko dugu.



Joana Albret

Bibliotekonomia Mintegia



Joana Albret Bibliotekonomia Mintegia Euskal Herri osoko dokumentalistek sortu zuten mintegia da. 1997ko urriaren 2an sortu zen helburu garbi batekin: euskararen erabilera normaltzea Euskal Herriko liburutegi eta dokumentazio zentroetan. Normalizazio hori maila guztietan garatu beharrekoa da, baina bereziki katalogazioarekin hasi dira momentuz.

Helburu hau betetzeko, mintegiak bost eginkizun nagusi finkatu zituen bere sorreran:

1- Euskal Herriko bibliotekari eta dokumentalisten bilgune eta gogoetarako plataforma izan.

2- Euskararen egoera eta arazoei buruz informazioa jaso, aztertu, arazo nagusiak diagnostikatu eta irtenbideak proposatu eta landu.

3- Bereziki katalogazioari buruzko arazo teknikoak aztertu eta irtenbideak proposatu eta landu.

4- Herri Aginteekin harremanak izan, elkarlaguntza jator baten bitartez arazoak ezagutarazi eta proposamenak bideratzeko.

5- Gizarte mailan biblioteka eta dokumentazio zentroen ezagutza bultzatu, bereziki euskararekin lotutako arazoei dagokienez.

Orain arteko lana bi ildotan banatu dela esan liteke:

- Alde batetik, eskakizun orokorrak eta politikoak egiten dizkiete instituzioei Euskal Liburutegi Nazionala aldarrikatuz eta hori aurrera eramateko pausoak eman ditzaten eskatuz. Alderdi politikoekin ere harremanak izan dituzte eta EAEko gobernu aldaketarekin gauzak aldatuko ote diren esperantza dute. Dena dela, oraindik ez dela mugimendu handirik antzeman diote mintegiko partaideek. Zeregin hori instituzioei dagokiela pentsatzen dute eta eskakizun horiek egiten jarraituko dute.

- Bestetik, lan praktikoak egiten dihardute, oraingoz katalogazioaren inguruan. Orain arte zentro gehienetan erdaraz katalogatzen zela ohartu ziren eta horrela ezin zela jarraitu pentsatu zuten, euskaraz egin behar zela. Horretarako irizpide eta zerrendak euskaratu gabe zeudela ikusi zuten, hots, bibliotekonomiako hizkuntza berezitua ez zegoela euskaraz. Beraz, liburuen katalogazioa egiteko konpromisoa hartu zuten mintegiko partaideek.

Horrela, lehenik liburuen deskribapen fisikoa egin dute. Bertan liburuak deskribatzeko erabiltzen diren irizpideak euskaratu dituzte: tamaina, azala, neurria eta horrelako datuak biltzen dira eta hori guztia euskaratu beharra ikusi dute. Zerrenda honetan euskaraz erabiltzeko hitz amankomunak proposatzen dituzte. Lan hau bukatua daukate eta laster argitaratuko dute.

Bestalde, eta bigarren lan bezala, gaien deskribapenarekin hasiko dira laster. Liburu bat liburutegian sartu ondoren, gai baten inguruan kokatu behar da eta horretarako zerrenda ofizialak daude. Bizkaitarrek lehendik ere egina zeukaten estatu espainiarrean erabiltzen zen zerrendaren itzulpena, baina zaharkitua gelditu da eta hori berritzeko asmoa dute orain.

Hala ere, Eusko Jaurlaritzak lan hori bera egiteko talde bat eratu du eta horren esku utzi dute eginkizun hori, bi taldek ez baitute lan bera egingo.

Azkenik, ohar tekniko erabilienen zerrenda ere euskaratzeko asmoa dute, hots, euskaraz kodifikatuko dituzte. Ohar hauek liburuen ale kopurua, hondatutako liburuak, orri solteak dituzten liburuak eta abar kodifikatzeko erabiltzen dira.

Lan hauek egiteko 31 partaide daude mintegian. Leku ezberdinetan egiten dute lan (udal liburutegietan, dokumentazio zentroetan, eskolan, unibertsitatean eta abar) baina denak konpromiso batek bultzata elkartu dira, lehen aipatu bezala.

Mintegia hilean behin biltzen da bilera bat egiteko. Normalean 12-15 kide biltzen dira eta hauek zuzenean, aktiboki parte hartzen dute. Gainontzekoek, bilerara joan ezin badute ere, aktak jasotzen dituzte eta mintegiaren lanaren berri jasotzen dute. Momentuz partaide gehienak gipuzkoarrak baldin badira ere, euren asmoa zabaltzea da, Iparraldeko, Nafarroako eta gainontzeko herrialdetako jendea ere hurbiltzea oreka gehiago izan dezan mintegiak.



Mintegi honetan parte hartzeko prest baldin bazaude edo partaideekin harremanetan jarri nahi baduzu, hona hemen kontaktua:

Imanol Irizar

Tel: 943 41 26 04

Faxa: 943 41 26 01

Posta elektronikoa:

i-irizar@ej.gv.es