Bilgune Feministako eta Bilboko Koordinadora Feministako kidea da Naia Torrealdai Mandaluniz (Gernika, 1992), eta martxoaren 8ko greba feministaren prestaketetan buru-belarri lanean harrapatu du HAZI HEZIk. Tarte bat hartu du, ordea, grebaren aldarri nagusienetako bat izan den zaintza lanez, ordaindutakoez nahiz ordaindugabekoez, hitz egiteko eta hausnartzeko. Eusko Jaurlaritza berritzen ari den Familia Planaz eta feminismoa eta amatasunaren arteko dialektikaz aritzeko ere izan da tarterik; baita jendartearen aldaketaren oinarri izango den heziketa feministaren garrantziaz ere.

Martxoaren 8ko greba feministaren helburuen artean da zaintza lanak ikusaraztea. Erabat feminizaturiko jarduera da, hala izan da historikoki. Sistema patriarkal eta kapitalistan, ordea, irabaziak sortzen ez dituen heinean, ez du baliorik merezi izan ez jarduerak berak ez hori burutu izan duen emakumeak. Zein dira zaintza lanari balioa emateko gakoak? Zein da zuen aldarrikapenen muina?

Iaz bezala, une honetan ere, martxoaren 8ra begira, gure helburu nagusia eztabaida plazaratzea da. Iaz lortu genuen telebista saio guztietan hizpide izatea gaia: ‘zaintza, zer da hori?’. Behintzat jendeak zaintzaren inguruan berba egitea lortu genuen, baina egia da grebara begira oso ikusezin gelditu zitzaigula. Oso ohituta gaude greba mota batera, eta enplegu lan horrek, greba klasiko horrek, dena hartu zuen. Orduan, aurten diskurtsiboki zaintzari zentralitate hori ematea erabaki dugu. Zaintzari, ezkutuko lan guztiari, baina ez bakarrik musutruk egiten diren lanei, hau da, etxeko zaintzarekin lotzen ditugunei batik bat, umeen zaintzarekin, gurasoen edo dependentzia egoeran dauden pertsonen zaintzarekin; baita gizarte honetan ordaindutako zaintza lanak egiten dituzten emakume horien bizitzak plazaratzeari ere.

Dena dela, grebaz harago, luzera begira helburua zaintzaren inguruko birplanteamendu oso bat proposatzea da. Hau da, zaintzaz hitz egin beharrean, bizitzaz hitz egiten hasi nahi dugu. Bizitza jasangarri egiteko eman behar diren aurrerapausoak zein diren hausnartu behar dugu, eta horrekin lotuta, zaintza lanak benetan gizartean partekatzen hasi.

Era berean, honakoaren inguruko gogoeta ere bultzatu nahi dugu: zer zaintza sustatu behar dugu arduratik eta eskubidetik? Bilgune Feministan horren inguruan ari gara hausnartzen: nik eskubidea eta ardura daukat nire gurasoen, haurren, edo aitona-amonen zaintza nire gain hartzeko, baina eurek eta nik izan behar dugu, baita ere, ondo zainduak izateko eskubidea. Eta eskubide horiek zelan bermatzen ditugun da gakoa, baina arduratik, hausnartuz guk gizarte honetan zer pribilegiotatik bizi ditugun zaintza lan horiek, eta noren gain jausten diren. Izan ere, ikusezin egin dugun emakume prekario, migratzaile, razializatu horren gain jausten dira askotan. Eztabaida horretan gauza asko guru-tzatzen zaizkigu, eta hausnartu behar dugu zelan eman aurrerapausoak arduratik, eta eskubideen inguruan berbetan hasi: emakume zaintzaile horien eskubideen inguruan, eta baita gure eskubideen inguruan ere. Bilgunean eztabaida honetan dago, baina egia da kanpora begira oraindik ere hastapeneko mezuekin gabiltzala, gizarteari ulertarazteko guk egiten ez ditugun zaintza horiek beste emakume ba-tzuek egiten dituztela.

Hastapeneko mezu horietan, beraz, zaintza lana eta hori egiten duen emakumea ikusaraztea eta duintasuna ematea da helburua...

Zaintzaren inguruko hausnarketa egiterakoan berba egin dugu, adibidez, Bizkaiko Asociación de Trabajadoras del Hogar-ekin eta Trabajadoras No Domesticadas taldearekin. Azken hauek zuzenean egiten dute lan ordaindutako zaintza lanetan dabiltzan emakume horiekin, batez ere euren hitza hartzeko. Emakume horiek oso prekario bizi dira, esplotazio egoera batean: barneko langile edo interna direnek astean 7 egun egiten dituzte lan, eta euren soldata duina izatetik urrun dago; batzuek kontratuak dituzte, besteek ez... Eta kondizio materialez harago, emakume horiek bortizkeria jasaten dute egunerokotasunean: euren jateko otorduak, zelan janzten diren, euren aisialdia... kontrolatzen dituzte kontratatzaileek. Eta zenbaitetan bortizkeria sexista ere gertatzen da, baita arrazakeria kasuak ere.

Bada, egoera horretatik, hausnarketa oso interesgarria egiten dute, martxoaren 8ko planteamenduaren oinarrian dagoena: emakume hauek euren soldata duina izatea eskatzen dute, baina lan mota hori erregularizatuko balitz, Eusko Jaurlaritzak argitasun une batean esango balu ‘neurriak hartu behar dira, hitzarmen bat sortu, gutxieneko batzuk’, eta horrela 7 egunetan beharrean 5 egunetan egingo balute lan, eta 1.500 € kobratuz gero, zaintza lan horiek pribilegio bat edo luxuzko zerbitzu bat bihurtuko lirateke. Ezingo luke edozeinek ordaindu, eta hor klase arrakala bat sortuko zatekeen. Orduan, zaintza lanetan ari diren emakume horiek esaten dute: guk ez dugu gure soldatak igotzea bakarrik gura, guk nahi dugu baita ere zain-
tza horiek gizartean publiko izatea eta komunitate baten gain jaustea horien ardura, zainduak izatea ez dadin izan batzuen pribilegio, zeren eta denok daukagu zainduak izateko eskubidea.

Guk Bilgunean oso interesgarri ikusten dugu planteamendu hori, zeren eta sistema osoaren aldaketa eskatzen duen aldarrikapena da. Izan ere, zaintza horiek erabat publiko egingo balira eta entitate publikoek beren gain hartuko balituzte, sistemak une honetan ezingo lioke horri eutsi, zeren eta sistema une honetan prekarizatuak eta ikusezinak diren zaintza lan horietan sostengatzen da. Beraz, urgentziaz-ko aldarrikapenak beharrezkoak dira martxoaren 8ra begira, baina aurrera begira sistema osoaren aldaketaz hausnartu behar dugu.

Sistema aldaketa horretan, zein da erakundeen ardura? Zer aldatu beharko lukete?

Sistema ulertzeko modua aldatu behar da. Aldaketarako proposamen batean ezin da merkatua eta irabazia egon erdigunean. Dena dela, ez dugu uste mugimendu feminista bakarrik gai denik horrelako aldaketa bat eragiteko, zein neurri hartu eta zein prozesu egin behar diren proposatzeko. Bide horretan herritik edo herri mugimendutik prozesu bat sortu behar da, non gai horiek eztabaidatuko diren. Herri prozesu hori ezingo dugu egin kontraboteretik gatozen mugimenduek bakarrik, beste aditu eta sektore batzuk ere gehitu beharko dira, elkarrekin hausnartzeko zer egitura behar dugun bizitza erdigunean egoteko. Azkenean kapitalismoa aldatzeaz, iraultzeaz ari gara berbetan, beste egitura sozial batzuk sortzeko, eta horretarako akordioak lortu behar dira. Eta bitartean, noski, urgentziazko neurriak hartu behar dituzte erakundeek, hau da, ordainpeko zaintza lanetan ari diren emakume horien esplotazio egoerarekin amaitu, astean 7 egunez lan egitea ilegala izatea ebatzi, inspekzioak egin... Etxe barneko langile edo interna horien irudia bera desagertu behar da. Horiek dira urgentziazko neurriak.

Martxoaren 8an grebara eta mobilizazioetara joaten diren emakume askok ordaintzen diote beste emakumeren bati bere gurasoak edo seme-alabak zaintzeagatik, akaso kontraturik gabe, auskalo zein baldintzatan...

Hori argi dago, seguru nago horretaz. Bilgunean bertan kontu honek barrenak mugitu dizkigu, hau da, esateak ‘nire amoma emakume migrante batek zaintzen du’. Horren aurrean, zer egiten dugu? Zer eztabaidatu behar dugu irtenbide bat ematen hasteko? Egia da, oro har, gizartean kontzientzia falta dela honen inguruan. Ezkerreko diskurtsoa agian bada esatea ‘nik zaintzailea kontratu bategaz daukat eta ondo ordaintzen diot’. Baina baldintza duinak izan al daitezke 7 egunez lanean ari baldin bada? Horretan eztabaida emankorra daukagu.

Eta baldintza prekarioetan dagoen emakume hori nola batu grebara?

Hasieratik argi genuen ezin genuela greba termino klasikoetan planteatu, hori zela gakoa. Hau da, ezin dugu pentsatu greba egiten ez duena eskirol bat denik, esaterako. Guk argi daukagu emakume batzuek ezin dutela greba egin, egun horretarako lansaria galtzeak oso egoera larrian utz ditzakeelako; edo kaleratuak izateko arriskua dutelako. Horregatik, beraiek ere parte hartzeko beste mekanismo batzuk jarri genituen martxan. Ordainpeko zaintza lan horietan dabiltzan emakumeen kasuan, inportantea iruditzen zitzaigun prozesu guztian zehar lehen unetik euregaz kontatzea, euren diskurtsoa aintzat hartzea, zaintzaz berba egitean euren berba izatea lehenengoa. Eta ez martxoaren 8an bakarrik, baizik eta urte guztiko hausnarketetan. Aurtengoa urte osoko prozesu bat izan da, geure arteko aliantzetarako ere balio izan duena; nik uste dut eurak jada ez direla sentitzen mugimendu feministaren gonbidatu moduan, jada mugimendu feminista eurena ere badela sentitzen dutela.

Bestalde, greban bertan parte har-tzeari dagokionez, aukera desberdinak daude: besokoa edo pin-a eramatea, eguerdiko nahiz arratsaldeko mobilizazioetara agertzea... Adibidez, Bilbon arratsaldeko manifestazioan hutsune bat eratuko da, ez dauden emakume horiei ere toki bat emateko sinbolikoki: etortzeko lar prekario daudenak, barneko langile moduan daudenak, emakume presoak...
 
Zaintza lan ordainduez aritu gara, baina asko dira ordaindu gabeko zaintza lanak ere, batik bat familia testuinguruan egiten direnak. HAZI HEZIn elkarrizketatzen ditugun adituen artean gai batean behintzat adostasuna dago: haurtzaroa, eta bereziki 0-3 urteak zaintzearen garrantzia herritar osasuntsuak, eta, ondorioz, jendarte osasuntsu, enpatiko eta errespetuzko bat eraikitzeko. Beraz, familia eremuan seme-alabek zaintzeko lan horiei nola eman balioa? Gurasoen baimenak murritzak dira eta sarri zaintza lan hori delegatzera behartuak daude.  

Hemen ere urgentziazko neurriez hitz egin beharko litzateke, eta horien artean gurasotasun baimenak luza-tzeaz, oso murritzak baitira. Horretan ere sistema oso bat aldatzeaz hitz egin behar da. Bitartean ez dakit zein neurri zehatz hartu beharko liratekeen zaintza lan hori balioan jartzeko, baina uste dut garrantzitsua dela jendartean ikusaraztea zein inportantea den ume horren hezkidetza jendarte enpatiko eta jator bat sortzeko.

Bestalde, noski garrantzitsua dela hasieran amaren hurbiltasun hori, edoskitzearekin eta berotasun hori senti-tzearekin lotuta, baina era berean uste dut hori ez dagoela kontrajarria beste figura baten agerpenarekin. Izan daiteke aita, beste emakume bat... Hor lagun sarea sar daiteke.

Mari Luz Estebanek asko hitz egiten du, adibidez, lagunen arteko komunitate horretaz eta hor egon daiteke gakoa, komunitate hori sortzean. Dena dela, uste dut gizarte honetan oso-oso gaitza dela. Teorikoki nahiko landuta dugu, baina praktikara eramaterakoan zaila da, ez bakarrik sistemagatik, urbanistikoki antolatuta gauden moduagatik ere bai. Zu pisu batean bizi bazara, eta zure komunitateko kidea ez dakit non bizi bada... konplikatua da. Gainera, gako asko daude hor; adibidez, haurrekiko jabetza sentimenduaren kontua. Komunitate bat sortzerakoan akordio batzuk egin behar dira, eta onartu biologikoki zuk erditu baduzu ere ume hori ez dela zure jabetza. Eta horrek kontraesanak sortzen ditu gure barnean: hezi gaituzte esanez ‘ama bat, aita bat, ume bat’ dela kontzeptua; umearen jabetzan, gurasoek erabakitzen dutela ume horren inguruko guztiaz. Horrekin apurtzea oso zaila da, komunitate bat sortzerakoan modu osasuntsu batean kudeatzea hori. Badago korapilo bat.

Azkenaldian indarra hartzen ari den tribuaren kontzeptuaz ari zara.

Hori da. Hala ere, galderari erantzunez, ezinbestean bermatu behar dira hilabete batzuk zaintza lanerako amarentzat, eta horiek nahi izanez gero hartu behar dira, noski, zeren eta hor sartzen da jokoan baita ere norberaren bizitza proiektua. Amatasunaren inguruko eztabaida potoloa dago: gure bizitza zein puntutaraino utzi behar dugu aparte ama izateko? Uste dut inozokeria dela pentsatzea ume bat duzunean ez dela ezer aldatuko, baina era berean zer erabaki hartzen duzun da gakoa, zein akordiotara iristen zaren ingurukoekin, eta proiektu hori aurrera eraman dezakezun edo ez ikustea. Lurzoru hori barik une batean puntu itogarri batera irits zaitezke, eta azkenean sufritzen duena beti izango da umea.

Hala, uste dut ez dela batere erraza seme-alaben zaintza lanaren balioa agerian jartzea, zeren eta gizartean une honetan ez dut uste amatasunak prestigio handia duenik. Beraz, kontzeptualizazio horri buelta ematea izango da gakoa: alegia, ulertzea ama izatean ez duzula zure bizitza uzten, baizik eta amatasuna zure parte dela, beste gauza askogaz batera. Eta, une batean, lan produktibo bat utzi behar baduzu zuk hori egitea aukeratu duzulako izango dela; jakin bestelako akordio batzuk har daitezkeela bikotekideagaz edo ingurukoekin.

Aipatu duzun bezala, mugimendu feministaren barruan, maiz egon da halako eztabaida bat amatasunaren inguruan. Batzuetan zerbait murriztaile gisa ikusi izan da, agian bereziki duela belaunaldi batzuk, zenbaitetan emakumeentzat kartzela bat izan zelako haurrak eta etxea zaintzen gelditzea. Mugimendu feministako beste kide batzuek, ordea, ahalduntzeko tresna gisa ere aurkeztu dute amatasuna, eta nolabait gertuagoko haziera ereduak aldarrikatzen dituzte. Gurasotasuna eta feminismoaren artean sor daitekeen dialektika horren aurrean, zein ikuspegi duzu?

Badago belaunaldi arteko begirada desberdin bat, bai. Egia da garai bateko hainbat emakumek murriztailetzat izan dutela amatasuna. Hori testuinguruan jarri behar da eta historizatu egin behar da une horretako feminismo hori, feminismo erradikal hori. Bilgune Feministak ere feminismo erradikal horretatik edaten du, gainera. Testuinguruan kokatu behar da zelan kokatzen duten amatasuna eta zaintza lana, oro har. Adibidez, orain Bilbon martxoaren 8an gure ekitaldietara etxeko trapuak eramatea proposatzen dugu, eta izugarrizko eztabaida sortu du horrek. Zeren eta batzuentzat, beste belaunaldi batzuetakoentzat bereziki, hori sekulako astakeria da. Ni, adibidez, lasai asko joango nintzateke trapuaz, baina ez naizelako bizi guztia trapua astintzera behartuta egon. Eta amatasunarekin lotutakoetan ere badago talka bat. Agian beste belaunaldi batzuen pentsakerarekiko talka horretan, beste muturrean dagoen zerbaitetara joan gara orain, zaintza edo amatasun horren esentzialismora hurbiltzen den zerbaitetara. Nik uste Bilgunen erdibidean gaudela; gure kide asko ama dira, beraien drama guztiegaz, eta gure kide asko ez dira ama, beraien drama guztiegaz.  

Gurasotasun baimenetara itzuliz, Eusko Jaurlaritza Familia Plana berritzen ari den honetan, erditu ez den gurasoaren baimena luzatzeko asmoa agertu du, eta ildo bereko proposamenak ari da egiten Espainiako Gobernua ere. Nola baloratzen duzu neurria?

Uste dugu beharrezkoa dela, ona dela, azkenean zaintzarako prest dagoen beste pertsona bat egongo baita hor. Baina uste dut egon beharko litzatekeela beste sistemaren bat aipatu dugun komunitate edo tribu hori ere ikusgarri egiteko. Alegia, erditu ez den pertsonaren baimen hori eskuratzeko aukera ez izatea bakarrik bikotekideentzat, baita babes sare horretako beste pertsonentzat ere. Hori izango da lortu beharreko hurrengo pausoa, beste eredu batzuk ere posible direla ikusgarri egiteko. Dena dela, uste dut oso positiboa dela bikotekideen baimena luzatzea.

Zaintza lanetan ardurak banatzeko bidean ezinbestekoa da aitatasun-baimenak luzatzea, bai, baina erditu den pertsonak 4 hilabeteko baimena besterik ez du, eta Munduko Osasunaren Erakundeak berak aipatzen du umeak 6 hilabete izan arte esnea bakarrik har dezakeela, eta amarengandiko edoskitzearen bidez baldin bada hobe. 4 hilabetera lanera bueltatzean, hori ez dago bermatua. Beraz, ez al luke egon beharko amatasun baimenaren luzapenak ere lehentasunezko aldarrien artean?

Erabat ados. Nik uste dut hori dela planteamendua: hau da, edoskitzea aukera bat dela, baina ama horrek eta ume horrek eskubidea izan behar dute edoskitzea bermatzeko. Beraz, baimena 6 hilabetekoa izan beharko litzateke, eta uneren batean ama batek lehenago bueltatu nahi badu lanera, bere aukera izango da. Egia da, dena dela, amatasunaren gaia momentu honetan mugimendu feministan ez dagoela aldarrikapenen lehenengo puntuen artean.

Baimenak hain murritzak izanik, emakume askok amaitzen dute lanaldiak murrizten, edo eszedentziak hartzen... eta askotan beraien lan baldintzak, edo baldintza ekonomikoak prekarizatzen.

Gainera, agian utzi nahi ez duzun lan bat uzten duzu, edo zaintza lan batzuetara dedikatzen zara agian ez duzunean hori egin nahi. Gogora datorkit Podemos-eko diputatua [Carolina Bescansa] haurrarekin joan zenean Espainiako Kongresura eta han titia eman zionean. Irudi indartsua izan zen, baina ez dut uste irtenbidea denik umeekin joatea lantokira. Hori ez litzateke izango bizitza erdigunean jartzea. Eratu beharko lirateke sistema edo egitura batzuk non bateragarria den ume bat izatea eta zure lanpostua betetzea, ez baitut uste hori erreala denik sistema honetan.  

Honen inguruko ikuspegi interesgarria ematen zuen Ane Ablanedok HAZI HEZIren 26. zenbakian eginiko elkarrizketan: “Emazte batek ez luke profesionalki atzean gelditu behar haurren zaintza egiten ari delako, erreibindikazio hori beti egongo da gure helburuetan. Baina hala ez balitz ere, edo hala ez den bitartean, lanaren garrantzia zentrala izatearen logika hori, norena da? Sistema produktibo kapitalistarena!”

Niri kosta egiten zait bizitza erdigunean duen gizartearen utopia horretara heldu arte bidea zein den esatea. Agian orain lanera joan beharra daukagu, ez hainbeste lanaren zentralitateagatik, baina bai geure beharrizanengatik. Lana behar duzu bizi baldintza batzuk bermatzeko. Horregatik ere aldarrikapena izan behar da amatasun baimen batetik itzultzean lan baldintza berdinak bermatuak izatea.

Lan eta hausnarketa asko dago egiteko, bai, eta bitartean honetan ere urgentziazko neurriak hartu behar dira: baimenak luzatzea, baldintzak bermatuak egotea bueltatzen zarenean... Urgentziazko neurriak, bizitza erdigunean hartuko duen egitura bat adosteko eta sortzeko herri prozesu edo prozesu feminista bat egiten ari garen bitartean; ekonomia feminista batetik eta aliantza desberdinen artetik eredu berri bat sortu arte. Iraultza batez ari gara hitz egiten. Bilgunean aspalditik esaten dugu ez garela egun bateko iraultza handi batez hitz egiten ari, letra handiz idatziko dena. Gure-tzat egunerokotasunean egiten diren iraultza txiki-handiak dira gakoa.

Tribuaren eta komunitatearen ereduaz aritu gara. Familia-ereduak aldatzen ari dira, eta zenbait egoera normalizatu egin dira. Hala ere, non doa praktika eta non teoria? Arrakala dago?

Oraindik ere heteronormatibitate batean bizi gara. Lesbianismoa, adibidez, onartuta dago, baina ezkutukoa den bitartean; intimitate eremuan mantentzen den bitartean. Hortik ateratzen duzunean datoz zailtasunak. Noski, oro har dago LGTBfobia, baina nik uste dut gure hurbiltasun honetan eta ezker mugimenduetan ere lesbianismoak badaukala halako tabu bat; oraindik ere ez da normalizatu. Beraz, hortik abiatuta, familia-eredu desberdinez hitz egiten dugunean, jendea batik bat gurasoak dibortziatuta dituzten familiez hitz egiten ari da. Eta hori bai, hori ohikoa bihurtu da. Baina nik ez dut uste erreala denik familia-eredu desberdinak gizarte honetan onartuak daudela esatea, eta familia-eredu desberdinak benetan goraipatzen direnik.

Bestelako eredu batean hezteko proiektuak izugarrizko zailtasunak igarotzen ikusi ditut inguruan, bai gizartearen aldetik, baina baita erakunde publikoetan azalpenak ematen ibili behar izan dutelako denbora guztian. Eskoletan ere oso markatua dago: ‘hau da aita eta hau da ama’; edo asko jota ‘hau da ama’, baina ez sartu inor gehiago ekuazioan! Gure gizartean umea oso babestua dago, ezin zaio ezer gertatu, edozertarako gurasoen baimena behar da, biena, eta babes horretan familia-eredu desberdinek beldurra ematen dute. Ez dugu ulertzen zer den komunitatean heztea, ez dugu uler-tzen zer den babes sare bat. Eta lar konplikatua iruditzen zaigu horri lekua egitea edo garrantzia ematea.

Horien normalizazioa mugimendu feministatik landu dezakegu, baina garrantzitsua da eskoletan eta guraso elkarteetan zelan jasotzen duten errealitate hori guztia, zelan lantzen den, zer erresistentzia dauden familien artean; agian familia nuklear batek horrelako proiektu bat, ‘hippy arraro horien’ kontu gisa ikusiko du. Eta guraso elkarte batek indar handia du eskola batean, irakasleekiko ere indarra egin dezake...

Heziketaz ari zaren honetan, gizarte eredu aldaketa hau guztia gauzatzeko, zer garrantzia, zer eragin izan dezake heziketa feministak?

Oinarri-oinarrizkoa da. Aspalditik ulertu dugu umeak jasotzen duten heziketaren baitan garatzen direla, eta sortzen dela jendartea. Heziketa feminista edo hezkidetza ez da bakarrik neskak ahalduntzea, eta mutilekin erasotzaile ez bilakatzeko lanketa egitea. Horretan sekulako beharrizana dago, hori bai. Eta ez da eskolan egiteko lana bakarrik, baita etxean ere; zeinen inportantea den familia eremuan jasotzen den guztia! Baina niretzat feminismoan heztea ez da genero ikuspegi hori markatzea bakarrik. Horretaz gain, feminismoak azken urteetan eman dituen aurrerapauso guztiak ulertu behar dira: beste borroka batzuk barneratzen, sistema desberdinek gurutzatzen gaituztela ulertzen egindako lana; zer den homofobia eta zer den lesbofobia barneratzea; zer den kolonialismoa, zer arrazakeria... Heziketa feministak hori guztia barnebiltzen du, eta horrekin gizarte enpatiko baten bila doa.

Azken batean, barneko langile edo interna diren emakume horiek esaten dutena ulertzeko gai izango den jendarte bat sortu behar da hezkidetzaren bidez; hau da, kontua ez dela gehiago kobratu nahi dutela, gura dutena dela zaintza ez izatea luxuzko zerbait, baizik eta eskubide bat. Eta jendarteak ulertzea zer gauza desberdin guru-tzatzen diren aldarrikapen horretan.

Ohikoa da eskoletan berdintasun planak abiatzea, hezkidetza ikastetxe guztietako hiztegian barneratu den zerbait da, baina heziketa familia-eremuan osatzen da gehienbat. Zer nolako heziketa jasotzen da familietan? Nola eragin hain intimoa den eremu horretan?

Gurasoena oso eremu konplikatu da, zeren eta, zuk diozun bezala, alor intimoa da eta, era berean, pisurik handienetakoa duena. Alor intimo horretan eragiten asmatu behar dugu mugimendu feministatik, baina zelan? Hor talkan jartzen gara lehen aipatu dudan jabetzaren kontzeptu horrekin: ‘nire haurra da eta nik nahi dudan moduan hezten dut ume hori’, dio uste orokorrak.

Bilgune Feministan, adibidez, hezkun-tza ez binario baten aldeko apustua egiten dugu, sexualitateari dagokionez. Horren harira, indar handia hartzen ari da transexualitatearen inguruko diskurtso jakin bat eskoletan eta gizartean, oro har, eta oso garrantzitsua da hori: hor dagoen errealitate bat da eta aurre egin behar zaio horri. Baina egia da apur bat ezinegonetik ere bizi dugula, hezkuntza ez binarioaren inguruan egiten dugun apustu hori dela eta. Maskulinitatearen eredu toxikoak edo erasotzaile potentzialak ezabatzeko bidean, kontuan izan behar dugu hori guztia genero roletan dagoela errotuta. ‘Badira bulba duten mutilak eta zakila duten neskak’ esaldia zabaldu da, eta nire ustez horrekin berdinera bueltatzen gara. Bulba duen mutil hori agian etorkizunean erasotzaile bat izango da, zeren maskulinitatean eta rol baten barruan hezi da. Muina irauli egin behar da, bestela denbora guztian eskema binario hori erreproduzitzen ari gara. Egon daiteke ume dat sufrimendu handia duena 0-3 etapa horretatik bertatik, Lur deitzen dena, eta une batean ume hori estres eta antsietate egoera batean sartzen da zeren eta mundu guztiak jakin nahi du neska edo mutila den; aukeratu arte ezinegon batean bizi da, sufrimenduan. Eta une batean genero bat aukeratuko du, horretarako beharra sentitzen ez badu ere, zeren eta hori da gizarteak eskatzen diona. Eta behin aukeratzen duenean mutila dela, baloia emango zaio, eta neska bada panpina. Nik uste gakoa dela transexulitateak espektro baten moduan ulertzea, eta ez horrenbeste A edo B gisa sailkatu beharreko kontu bat bezala. Beldurra dago gurasoen eta gizartearen aldetik, ez dugulako anbiguotasuna nahi, edo ez dugulako ulertu nahi. Sailkatzeko modukoa den unean dena errazagoa egiten zaigu. Hor erronka itzela dugu aurrean.

Egia da, hala ere, mugimendu feministan oraindik ere erabiltzen dugula eta baliogarri egiten zaigula ‘emakume’ kontzeptua, subjektu politiko bezala. Azkenean, gizarte honetako errealitatea da gu ikusterakoan emakume moduan irakurtzen gaituztela. Horrek zapalkuntza batzuk dakartza eta horiei emakume subjektu politiko horretatik egingo diegu aurre.

Batzuetan topikoetan mugitzen gara, ordea, heziketa feminista jostailu bat edo beste ematearekin, edo arropa aukeratzeko moduarekin lotzen dugu...

Kontua da feminismoa zer den ulertzea. Balore batzuez ari gara hitz egiten, oinarri feminista batzuez. Jostailuena, arropena... ondo egon daiteke, baina lanketa askoz ere sakonago bat behar da: enpatia; albokoa entzutea; zure ondokoa emakumea eta gainera ijitoa bada, beragan zer zapalkuntza gurutzatzen diren jakitea... Ulertu behar dugu hezkuntza feminista ez dela mugatzen haurrei Marie Curiek hau edo beste egin zuela irakastera, edo eskoletan egiten den ‘emakume garrantzitsuak’ lanketa horretara. Feminismoa askoz ere gehiago da: gehiago da klasekideen ezinegonak entzutea; etxean egunero ‘zelan zaude?’ galdetzea, ‘zer nota atera duzu?’ galdetu beharrean,... Bizitzari ematea garrantzia eta zaintza duin bat bermatzea. Gehiago da umeei ezkerraldeko emakumeek Euskaldunan egin zuten borrokaldi guztia ezagutaraztea, panpina beharrean baloia oparitzea baino. Ahalduntzea beste kontu batzuetatik dator.